تاریخچه صنایع دستی

تاریخچه صنایع دستی

آثار مادی و معنوی بجا مانده از ملتها نماینگر فرهنگ و تمدن اقوام گذشته هر سرزمین است که گاهاً تا به امروز نیز باقی مانده است. از میان تمام آنچه به عنوان میراث فرهنگی یک ملت تلقی می گردد «صنایع دستی» جایگاهی ویژه و نقشی اساسی در معرفی فرهنگ و تمدن گذشته هر ملت دارد. در این آثار است که خلق و خو و خصوصیات ذوقی و اعتقادات هر دوره بی پرده عنوان می گردد و امکان دستیابی به پنهان ترین زوایای روحی ملل فراهم می گردد.

مصادیق صنایع دستی در طول تاریخ حرکت کرده و بعنوان موجودی لطیف و انعطاف پذیر خود را در مظان سلایق و ذوقهای گوناگون قرار داده و آنچه امروز به دست ما رسیده برایندی متعادل از همه خواسته های تاریخی ماست.

آثار صنایع دستی دارای دو جنبه اند یکی بُعد عینی که تحت تأثیر امکانات و زمان شکل می گیرد و دیگری بُعد حکمی است که حامل ذهنیت و تخیلات هنرمند سازنده آن می باشد. همین امر باعث تبدیل صنایع دستی به مرجعی معتبر جهت شناسایی فرهنگ ها نیز گردیده است و امروز شناسایی فرهنگ ملل شرق و غرب عالم بدون توجه به صنایع دستی آنها امری محال تلقی می گردد.

اولین آثار تاریخ صنایع دستی همان اشیائی است که بشر برای رفع نیازهایش با در دسترس ترین مواد و مصالح ساخته است. آثار سنگی باقیمانده مانند مُشته های سنگی جزء اولین اشیایی بود که انسان نخستین از آن بعنوان ابزاری برنده استفاده نمود. به تدریج استفاده از چوب، گِل، فلز و ... به دامنه مواد اولیه اشیاء اضافه شد.

صنایع دستی همواره جزء یکی از اساسیترین ارکان زندگی مردمان گذشته بوده ولی با ماشینی و صنعتی شدن زندگی نقش آن کمرنگ گردید. در حال حاضر نیز صنایع دستی به مجموعه ای از هنر صنعتها اطلاق می شود که عمدتاً با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی اینگونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه ای می باشد.

تاریخچه صنایع دستی در زنجان نیز مانند تمام مناطق ایران به گذشته های دور می رسد ، براساس شواهد باستان شناسی اولین آثار صنایع دستی زنجان را می توان ظروف سفالی قرمز رنگ با نقوش هندسی سیاه متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد، مکشوفه از منطقه سلطانیه، دانست. در منابع مختلف زنجان همواره بعنوان مهد صنایع فلزی مطرح بوده و در این بین می توان به صنایع دستی ذیل نظیر؛ چاقوسازی، مسگری، ملیله کاری، قفل سازی، اسلحه سازی، چلنگری، قلمزنی و ...، اشاره نمود.

برخی دیگر از صنایع دستی که دارای قدمتی بس طولانی در این استان می باشند به شرح ذیل معرفی می گردند:
صنایع دستی چرمی شامل؛ سراجی، چاروق دوزی، زین سازی و ...
انواع بافته های داری نظیر؛ گلیم، مفرش، قالی، پرده بافی و جاجیم بافی و ...
صنایع دستی گروه سفال و سرامیک مانند؛ کاشی هفت رنگ، کاشی معرق، سفالگری و ...
صنایع دستی سنگی شامل؛ حکاکی سنگ، مشبک سنگ، تراش سنگهای قیمتی و ...
صنایع دستی مستظرفه نظیر؛ نگارگری، تذهیب، کاغذسازی، نقاشی گل و مرغ، خوشنویسی، طراحی سنتی، صحافی سنتی و ...
پوشاک سنتی شامل؛ گیوه بافی، گیوه دوزی، البسه محلی و ...
گروه رودوزیهای سنتی شامل؛ سوزن دوزی، سرمه دوزی و ...
همچنین صنایع دستی دیگری همچون نمدمالی و رنگرزی سنتی، که برخی از آنها نیمه فعال و در حال فراموشی هستند.

در راستای توسعه و ترویج، و حفظ و احیاء رشته های بومی ، معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی استان با آموزش 30 رشته بومی در 7 مرکز آموزشی در شهرستانهای زنجان، ابهر، خدابنده، خرمدره، طارم، ایجرود، ماهنشان و برخی روستاها اقدام به برگزاری کارگاههای آموزشی به صورت رایگان نموده است.